Deze week presenteerden studenten van de minor Digital Ethics van de Haagse Hogeschool de resultaten van onderzoek naar drones en ethiek in het Haagse kustgebied. Daarbij kwamen thema’s als privacy, veiligheid en verantwoord datagebruik duidelijk naar voren.
Voorafgaand aan de presentatie namen de studenten deel aan een landelijk onderzoek naar drones en ethiek, dat dit keer plaatsvond in het Living Lab Scheveningen. In deze proeftuin werd onderzocht hoe drones verantwoord kunnen worden ingezet in de openbare ruimte en welke ethische aandachtspunten daarbij komen kijken.
Drie dilemma’s als startpunt van het gesprek
Tijdens de Moral Data City Hunt legden de Haagse studenten drie dronedilemma’s voor aan omstanders op Scheveningen:
| Drones houden rekening met de natuur | VS | Drones vliegen zo efficiënt mogelijk |
| Je mag vliegen met een Follow Me-drone | VS | Je moet de drone zelf besturen met een licentie |
| De innovatie van drones komt vanuit de overheid | VS | Het bedrijfsleven innoveert met drones |
Door deze dilemma’s te bespreken, kregen voorbijgangers de kans om hun mening te geven over de inzet van drones in Den Haag. Tegelijkertijd werd zichtbaar welke spanningen, vragen en afwegingen een rol spelen bij het verantwoord gebruik van drones in de openbare ruimte.
De resultaten van het landelijke onderzoek worden volgend jaar gepubliceerd in een wetenschappelijk paper. Aansluitend verdiepten de studenten zich in drie groepen in de vraag hoe drones nu en in de toekomst op een ethische en verantwoorde manier kunnen worden ingezet in het kustgebied van Scheveningen.
Drones boven natuurgebied de Zandmotor
De eerste groep richtte zich op het gebruik van drones boven natuurgebied de Zandmotor. Uit interviews blijkt dat recreatief dronevliegen verstoring kan veroorzaken, vooral bij kwetsbare vogelsoorten. Tegelijkertijd laten voorbeelden uit de praktijk zien dat drones tijdens de jaarlijkse vogeltellingen juist wel uitkomst bieden, omdat zij minder onrust veroorzaken dan onderzoekers die te voet door het gebied lopen.
Volgens de studenten ontstaat hier een duidelijke spanning tussen technologische vrijheid en rust in kwetsbare natuurgebieden. Hun advies sluit aan bij bestaande natuurregels: drones niet verbieden, maar tijdens broedseizoenen werken met duidelijke richtlijnen, vergelijkbaar met de regels die gelden voor honden in beschermde natuurgebieden.
AI-gedreven drones in de haven
De tweede groep richtte zich op het gebruik van AI-gedreven drones in en rondom de haven van Scheveningen. Zij verkenden mogelijke toepassingen, zoals het controleren van ankerplaatsen en het ondersteunen van toezichtstaken. Deze inzet bevindt zich nog in de onderzoeksfase, maar kan in de toekomst van waarde zijn voor medewerkers in de haven.
Een belangrijk aandachtspunt is de privacy van bewoners in de directe omgeving. Uit het onderzoek blijkt dat bewoners veiligheid zwaarder laten wegen dan privacy, mits er duidelijk en transparant wordt gecommuniceerd over wat er met de dronebeelden gebeurt en wie toegang heeft tot de data.
Data delen van transportdrones op zee
Scheveningen is niet alleen langs de kust een dynamisch gebied, maar ook op zee een belangrijke logistieke schakel. Schepen op open water hebben geregeld behoefte aan de aanlevering van (nood)pakketten, en verschillende partijen onderzoeken hoe drones deze bevoorrading in de toekomst veilig en efficiënt kunnen ondersteunen.
Transportdrones gebruiken tijdens hun vlucht boven land en zee verschillende sensoren, waaronder camera’s, om hun positie te bepalen en obstakels op tijd te herkennen. Die informatie kan in bepaalde situaties bijdragen aan de veiligheid op zee, bijvoorbeeld wanneer risico’s vroegtijdig zichtbaar worden. Tegelijkertijd roept dit vragen op over privacy en zorgvuldig datagebruik. De derde groep onderzocht daarom wanneer het delen van dronegegevens verantwoord is, welke waarnemingen dat rechtvaardigen en op welke manier deze data mogen worden gedeeld.
De studenten concluderen dat hiervoor nog geen duidelijke grens bestaat. Wel benadrukken zij dat vooraf goede afspraken nodig zijn, zodat verzamelde gegevens alleen worden gebruikt voor het doel waarvoor zij zijn vastgelegd. Daarmee wordt het risico op function creep, het ongewenst verschuiven van datagebruik naar andere doeleinden, beperkt.
Aanbevelingen
Uit de drie onderzoeken komt naar voren dat transparantie een belangrijke voorwaarde is voor verantwoord dronegebruik in de openbare ruimte. Twee van de drie groepen laten zien dat transparantie kan worden versterkt door inwoners direct te informeren met borden op plekken waar drones actief zijn, zoals in het natuurgebied de Zandmotor of rond de haven. Op deze borden kunnen gebiedsgebonden regels worden toegelicht. Een QR-code kan worden toegevoegd om overlast direct en met locatie te melden, wat het toezicht en de handhaving ondersteunt (zie impressie in de afbeelding linksboven).
Daarnaast kan de herkenbaarheid van gemeentelijke drones worden vergroot door een uniforme, opvallende kleurstelling te gebruiken. De studenten noemen daarbij specifiek een groen-gele uitvoering, passend bij de stad Den Haag, zodat voor inwoners in één oogopslag duidelijk is dat het om een gemeentelijke inzet gaat (zie afbeelding rechtsboven voor een impressie).
Tot slot wijzen de studenten op het nut van een online overzicht met de actuele locatie en het doel van gemeentelijke dronevluchten. Hiermee blijft inzichtelijk waar drones worden ingezet en waarvoor.